کاملترین راهنمای سفر به نیشابور، شهر اسرارآمیز تاریخ

چرا باید نیشابور را دید و گشت و فهمید؟

شاید در صفحات تاریخ کمتر شهری و در پهنه‌ی جغرافیا کمتر شهری را بتوان یافت که به اندازه ی نیشابور  برای زندگی اشتیاق و سماجت به خرج داده باشد. به قول اسلامی ندوشن در دامنه های بینالود بلاکش ترین شهر تاریخ جا خوش کرده است. که از تیغ چنگیز و کینه‌توزی دخترش و سیل و زلزله های ویرانگر هر بار گذر کرده و دوباره چون ققنوسی افسانه‌ای از خاکستر و ویرانه های خود متولد شده. شهری که خاکش با تن و روح بزرگان علم و عرفان به هم آمیخته و بی‌جهت نبوده که خیام روی این خاک و برای این خاک سروده: «ای خاک اگر سینه‌ی تو بشکافند … بس گوهر قیمتی که در سینه‌ی توست».  اما تاریخ چرا چنین اسرارآمیز و پر از فراز و نشیب در این شهر ورق خورده؟ جواب این سوال را باید خودتان کشف کنید. باید در سفر به نیشابور در کوچه باغ هایش قدم بزنید و بیندیشید و بیابید. ادامه ی این مقاله راهنمای سفر اکتشافی شما به نیشابور است.

جغرافیا و اقلیم نیشابور

شهرستان نیشابور در شمال شرقی ایران و در دامنه ی جنوبی رشته کوه بینالود جای گرفته است. این منطقه از نقاط کوهستانی و ییلاقی تا دشت های سبز و کویر طلایی را در بر می‌گیرد. نیشابور از شمال به کوه های بینالود و شهرستان چناران و از جنوب به کوه های ریوش و شهر کاشمر، از جنوب شرق به کوهسار کدکن و از غرب به فیروزه و سبزوار و از شرق به مشهد محدود می‌شود.  این پهنه‌ی متنوع جغرافیایی باعث شده تا اقالیم متفاوتی در این شهرستان جای بگیرند به گونه ای که در مناطق کوهستانی شهرها و روستاهای معتدل و سرد قرار دارد و شهرها و روستاهای جنوبی را مناطق گرمسیری و شوره زار در بر می‌گیرد.

تاریخ نیشابور

این اقوام قبل از تسلط اسلام چندان با اقوام همسایه درنیامیختند ولی پس از آن و با توجه به موقعیت خاص نیشابور، این سرزمین مورد توجه اعراب قرار گرفت و عده ای از عساکر عرب در آن مسکن گزیدند.

هرکجای تاریخ را بگردیم صفحه ی نیشابور ماجراهای زیادی برای روایت دارد. شاید چنین سرگذشتی به دلیل موقعیت خاص جغرافیایی، ارتباطی، خاک حاصلخیز، و آب و هوای دل انگیزش باشد که هرکسی را برای سکونت اغوا می‌کرده است.

ساکنین نیشابور قبل از ورود آریایی ها برای تاریخ دانان هنوز مشخص نشده. اما از میان آریایی ها می‌دانیم پارتیان خراسان و نیشابور را برای سکونت برگزیدند. و بعد از آریایی ها داستان نیشابور پر اشک و پر غرور می شود چرا که اقوام مختلف برای تصاحب این خاک پر گوهر به رقابت و گاه جنگ و خونریزی پرداختند. اقوامی چون عرب ها، ترکان غز، ترکمن ها، ازبکان، مغولان، تیموریان و افغان ها.

چیزی که در تاریخ از پس این هم واقعه و درگیری و رقابت به جا مانده  هم زیستی تفاوت ها و تیره های مختلف فرهنگی، فکری، مذهبی، نژادی بوده است که قرن ها در هم آمیخته و در کنار یکدیگر زندگی کرده اند. شاید چیزی که فرهنگ و تمدن غنی نیشابور را رقم زده همین ترکیب و همزیستی تفاوت ها بوده است. برخی از دستاورد های این تمدن شاید:

• پایتختی نیشابور در دوره اساطیری نیشابور
• وجود آتشکده ی آذر برزین مهر یکی از سه آتشکده ی مقدس و اهورایی زرتشتیان
• دومین شهر ایران در عصر صفاریان، سامانیان، سلجوقیان و غزنویان
• اختصاص 27 مدرسه و دانشگاه از میان 33 دانشگاه جهان اسلام به خود
• تاسیس نظامیه در نیشابور قبل از نظامیه در بغداد
• حضور چندین هزار قلمدانِ اهلِ اندیشه در هنگامه ی حضور امام هشتم شیعیان
• پرورش علما، عرفا، شعرا و دانشمندان بزرگی چون: خیام، عطار، فضل بن شاذان و …
• زادگاه مکاتب عرفانی چون ملامتیه، کرامیه، بکتاشیه و جوریه و مرکز تصوف و عرفان جهان در قرن چهارم

طبیعت و حیات وحش نیشابور

شهر نیشابور  چیزی قریب به هزار روستا در  اقلیم های متفاوت دارد. از روستاهای کوهستانی تا دامنه یا درمیان کوه‌ها و روستاهای کویری. من با جستجویی در نت و در میان سفرهایم نمونه ای چنین ندیدم و نشنیدم(اگر شما چنین شهری می شناسید حتما در قسمت کامنت ها با ما در میان بگذارید).

چنین تنوع اقلیمی و پراکندگی زیستگاه های روستایی باعث ایجاد تنوع زیستی و فرهنگی بی سابقه ای شده. شاید از همین روی دکتر شفیعی کدکنی در توصیف نیشابور می گوید:«نیشابور، فشرده ای است از ایران بزرگ» اقوام مختلف از ترک و کرد و بلوچ و فارس در کنار هم زندگی می کنند. هرکدام با فرهنگ خود اما با احترام به دیگران.

این مهم باعث شده تا نیشابور؛ شهر هزار روستا به یکی از بهترین مقاصد گردشگری روستایی بدل شود. در ادامه سیری کوتاه می‌کنیم در میان چند روستایی که از میان این همه برگزیدیم.

جاذبه های طبیعی و روستاگردی در سفر نیشابور

نیشابور به دلیل اقلیم های متنوعی که در خود جای داده است یکی از مقاصد متنوع طبیعتگردی،گردشگری روستایی و گرشگری فرهنگی است چرا که در این پهنه از کویر تا کوهستان را میتوانید بیابید. در دشت به گشت و گذار بپردازید یا زیر آبشارهای مختلف خنکای تابستان را فراموش کنید. نیشابور بزرگ قریب به هزار روستا دارد که بسته به اقلیم و فرهنگ هر کدام جاذبه ای کوچک در این شهر بزرگ هستند.

اردوگاه تفریحی باغرود نیشابور

بزرگترین اردوگاه ملی کشور با مساحت 1151 هکتار در باغرود نیشابور قرار دارد. این اردوگاه در سال 1342 ساخته شده و امروزه وابسته به وزارت آموزش و پرورش است و در آن اردوهای دانش آموزی، دانشجویی، فرهنگی، ورزشی، خانوادگی و همچنین جشنواره‌ها و همایش‌های مختلف علمی برگزار می‌شود.

 فضاهای متعدد و بسیاری در این اردوگاه طراحی و ساخته شده که از جمله آن ها می توان به این موارد اشاره کرد: کتابخانه، نمازخانه، سالن اجتماعات تابستانی و زمستانی، خوابگاه چادرهای گروهی، سالن سینما. همچنین امکانات ورزشی مانند زمین چمن طبیعی در دامنه تپه های شمال نیشابور، زمین های روباز متعدد والیبال، بسکتبال، هندبال، بدمینون. و استخرهای شنا، خدمات و امکانات رفاهی شامل سالن‌های غذاخوری، آشپزخانه، فروشگاه، حمام، نانوایی، خوابگاه زمستانی، کمپ و پارکینگ و کارگاه‌های مختلف آموزشی و مهارتی مانند جوشکاری، نجاری، نقاشی، برق و امثال آن دارد.

وجود دو دریاچه‌ی زیبا بازدید از این اردوگاه بی مثال در کشور را لذت بخش تر خواهد کرد که پیشنهاد می کنیم بازدید از آن را از دست ندهید. اینجا با اردوگاه باغرود، این جاذبه ی جذاب طبیعت نیشابور بیشتر آشنا شوید.

روستای بوژان

بوژان یکی از زیباترین روستاهای نیشابور است که در دوطرف دره ای سرسبز شکل گرفته و در خط القعر این دره رودخانه ای جاری است که اگر اهل پیاده روی در کوهستان باشید با طی مسیری دو ساعته به آبشار زیبای این رودخانه نیز می‌رسید که منظره ای زیبا را هدیه چشمانتان خواهد کرد. این روستا در 12 کیلومتری نیشابور در جاده ی مشهد-نیشابور قرار گرفته است. اگر از جاده ی اصلی به سمت این روستا حرکت کنید در مسیرتان کافه رستوران های متعددی می بینید که می توانید برای صرف غذا و استراحت هرکدام از آن ها را انتخاب کنید. در ضمن اقامت گاه های بومگردی هم در این منطقه آماده ی پذیرایی و فراهم کردن امکان اقامت شما خواهند بود.

اطلاعات کاملی از جاذبه ها و آنچه باید پیش از رفتن از بوژان بدانید را اینجا بخوانید یا روی عکس کلیک کنید:

روستای دیزباد

به محض قدم گذاشتن در این روستا و دیدن اهالی آن متوجه خواهید شد که این روستای عادی نیست. روستای دیزباد یکی دیگر از روستاهای کوهپایه ای خوش آب و هوای نیشابور است که در کنار جاده ی مشهد به نیشابور قرار دارد. این روستا شامل دو بخش دیزباد پایین و دیزباد بالا است.

اطلاعات کاملی از جاذبه ها و آنچه باید پیش از رفتن از دیزباد بدانید را اینجا بخوانید:

شهر خرو

شهر بام های طلایی یا پایتخت آلوی ایران لقب این شهر زیباست. شهری پلکانی که این ویژگی در کنار مردم سخت کوش آن باعث شده تا بخش قابل توجهی از آلوی کشور در این منطقه تولید و فرآوری شود. به گونه ای که فصل پاییز بام های این شهر محل آفتاب گیری آلوهای طلایی است.

دسترسی به این شهر هم از جاده مشهد نیشابور ممکن است. با توجه به باغ های زیبا و آبشار و رودخانه ای که در خرو قرار دارد یکی از بهترین مناطق برای روستاگردی و طبیعت گردی در نیشابور شهر خرو است.

شهر درود

شهرستان زبرخان نیشابور یکی از غنی ترین مناطق از نظر روستاها و طبیعت زیباست. در منطقه ای کوچک مناطق جذابی چون درود، قدمگاه، خرو، چناران، گرینه، خرو و چندین روستای دیگر قرار گرفته است. در این میان درود از امکانات رفاهی زیادی نیز برخوردار است. همچون زیپ لاین، پاراگلایدر و اقامت گاه و رستوران هایی با منظره رودخانه و آبشار درود. این شهر در 30 کیلومتری نیشابور واقع شده و دسترسی به آن از جاده ی مشهد-نیشابور است.

اگر قصد سفر به درود را دارید در این مقاله مفصل از درود، این شهر دیدنی و بکر برایتان گفته ایم.

روستای ییلاقی گرینه

یکی دیگر از روستاهای بی شمار زبرخان روستای گرینه است. 40 کیلومتر تا نیشابور فاصله دارد و رودخانه و باغات و مسیر کوهنوردی جذابی دارد. اگر در میان باغ ها و کوه ها 6 کیلومتر پیاده روی کنید به آبشار گرینه می‌رسید.

روستاهایی که داستانِ رمان کلیدر در میان کوه و دشت آن شکل گرفته

اگر کلمات را در خاک نیشابور بکارید از آن یا شعر سبز می شود یا داستان. رمان کلیدر نوشته ی محمود دولت آبادی بلند ترین رمان ایرانی است که به جرات می‌توان آن را یک شاهکار در ادبیات معاصر دانست. این داستان شورش یک خانواده کرد نیشابوری است علیه ظلمی که به آن ها رفته؛ خانواده ی گل محمدها.  ترکیب کوه و دشت و کویر دست دولت آبادی را باز گذاشته تا صحنه‌های متفاوتی را زیر پای دلاوری های پسرهای … شیرزن کرد نیشابوری بیاورد. سوزن ده، عبداله گیو، چاه سالار، کلیدر، زعفرانیه، برگشاهی، چارگوشلی و… اگر رمان کلیدر را خوانده باشید نقشه ی زیر برایتان نام های آشنا و خاطراه های بسیاری دارد.

روستا و کویر اردمه نیشابور

در ابتدای این مقاله ادعا کردیم کمترین نقطه ای از ایران را می توان پیدا کنید که به اندازه نیشابور تعدد روستا با تنوع اقلیم را در خود گنجانده باشد از مناطق ییلاقی آن گفتیم و حال نوبت به کویری در روستای اردمه در نزدیکی نیشابور می رسد. کویری که برای یک پیاده روی عصرگاهی و بازی در شن های کویری و استفاده از آرامش آن و تماشای آسمان شب فرصت مناسبی در سفر نیشابور خواهد بود.

جاذبه های فرهنگی در سفر نیشابور

 تاریخ کهن و پرشکوه نیشابور دانشمندان و هنرهای بسیاری را در دامن خود پرورش داده است. بارها طوفانی از راه رسیده و این شکوه را به خاک و خاکستر نشانده اما نیشابور گویی چون ققنوسی از خاکستر خویش برخاسته و اگرچه سخت اما باز قامت راست کرده تا کسان نام پرجلالش را نشسته به خاک نبینند. در ادامه سیری می کنیم بر برخی از جاذبه های فرهنگی که شما را با تاریخ و فرهنگ این شهر بیشتر آشنا می کند.

آرامگاه حکیم خیام نیشابوری

خیام نیاز به معرفی ندارد، نه برای ایرانیان و نه برای جهانیان. چرا که شخصیت چند بعدی و تسلط و تخصص های وی در زمینه های مختلف او را برای جهانیان تبدیل به یک چهره‌ی شناخته شده کرده است. از نجوم و ریاضیات تا فلسفه و ادبیات. بنای آرامگاه خیام را هوشنگ سیحون طراحی کرده است. همانطور که می دانید سیحون را به عنوان معمار مقابر مشاهیر ایران می‌شناسند. او سعی داشت تا شخصیت بزرگان ایرانی را در هیبت معماری بنای آرامگاهشان به نمایش درآورد تا بازدید کنندگان از بنای یادبود آنها به شناخت بیشتری از صاحبان مقبره برسند. شاید سخت ترین کارفرمای سیحون خیام بوده است چرا که شخصیتی پیچیده و تخصص هایی بسیار داشته است.

سیحون خود درباره ی این اثر می‌گوید: خاک محل دفن خیام را از کنار بنای امام زاده به محل کنونی آوردم چرا که  خیام وصیت کرده بود او را در محلی که شکوفه های زردآلو  به خاک بسپارند. و اینجا چند درخت زردآود داشت. بنا را بر ده پایه و ستون بنا کردم چرا که عدد ده مبنای ریاضیات است و از این وجه ریاضیدان بودن او را به قاب کشیدم، سعی کردم اشکال هندسی چشم بینندگان را از هرسو نوازش دهد تا به بعد هندسه دان بودن خیام پی ببرد. اشعارش را برای اولین بار در معماری ایرانی با خط ایرانی نگارش یافته تا مجالی برای تعمق در اشعار و شخصیت ادبی خیام در اختیار مسافران نیشابور قرار دهد. اگر به داخل بنا رفتید به بالا نظر کنید. سیحون با تعبیه روزنه هایی تلاش کرده تا شما را با اشراف خیام به علم نجوم آشنا کند. اطراف آرامگاه خیام با فرم هایی هندسی به شکل خیمه محدود شده است که این فرم برگرفته از پیشه ی پدری خیام یعنی خیمه دوزی است. بنای آرامگاه خیام یکی از شاهکارهای معماری معاصر ایرانی است که باید آن را دید و گشت و فهمید.

راستی این نسخه کمیابِ مصور از رباعیات خیام هدیه ما به شما تا همسفر و راهنمایتان در شهر عرفان و موسیقی و فلسفه باشد.

دانلود پی دی اف

آرامگاه شیخ عطار نیشابوری

تمدن غنی، تاریخ بلند، ادبیات و هنر پربار نیشابور را بدل به گنجینه ای از فرهنگ پارسی کرده است.  عطار یکی از  پرآوازه ترین نام های عرفان و ادبیات فارس زبانان که جزو اولین معلم های مولانای بلخی است و کتاب های بسیاری را از خود به یادگار گذاشته ؛یکی از بزرگان نیشابوری است که در حمله ی مغول و به دست سربازان مغول کشته شد. مقبره ی این حکیم پرآوازه در شهر نیشابور و در باغی زیبا در جنوب شرقی نیشابور واقع شده است. زیارت قبر عطار مقدمه ای است برای آشنایی با اندیشه ها و حکمت ناب وی.

آرامگاه کمال‌الملک

عطار همسایه ای دارد خوش ذوق و هنرمند و آزاده، همسایه ای که گرچه زادگاهش نیشابور نبوده اما خود به انتخاب خود به این شهر آمده و تا پایان عمر اینجا قلم به بوم کشیده و در کنار این شیخ بزرگ نقاب به خاک کشیده. محمد غفاری ملقب به کمال الملک پر آوازه ترین نقاش معاصر ایران زمین. با بازدید از این باغ می توانید هم از مرقد عطار و هم کمال الملک هنر ایران بازدید کنید.

افلاک نمای خیام نیشابور

افلاک نما شما را به دل آسمان می برد تا با جهان شگفت‌انگیز آسمان و ستاره‌ها از نزدیک آشنا شوید. تصاویری خیره‌کننده از کهکشان وسیع و گسترده که مهم‌ترین ستاره‌ها و صور فلکی را شامل می‌شود در سقفی گنبدی شکل برایتان به نمایش میگذارند، با این تجربه کوتاه ولی عمیق طوری شما را به آسمان و دنیای ستاره ها می برد که دیگر هیچ وقت آن را از یاد نبرید. اگر شما هم به نجوم علاقه دارید حتما در سفر به نیشابور بازدید از افلاک نمای خیام را هم در لیست برنامه‌های تفریحی خود قرار دهید.

آرامگاه مشاهیر نیشابور

در کنار آرامگاه عطار و کمال الملک و در مسیر رسیدن به سایت باستان شناسی شادیاخ نیشابور میدانی است که مقبره اشخاصی نامی و نام آور است که اگرچه بیشترشان نیشابوری هستند اما در میان آن ها کسانی هم هستند که در نیشابور به دنیا نیامدند اما عشق به فرهنگ و تاریخ این شهر آنها را بر این داشته تا وصیت کنند پیکرشان را به آغوش این شهر پر آوازه بسپارند. اینجا محل آرامیدن آن هاست:

• استاد محمد علی اسلامی ندوشن
• پرویز مشکاتیان
• فریدون گرایلی
• پهلوان علی شوروزی

دهکده چوبین

این دهکده یک سازه چوبین است که توسط یک مهندس سازه ساخته شده و در مقابل زلزله بسارمقاوم است. در این دهکده فضاهایی چون کتابخانه، رستوران، آلاچیق، مسجد، نانوایی، آشپزخانه، وضوخانه و سوییت ساخته و اجرا شده است. که می تواند سفری کوتاه به جهان رویا ها را برای شما و به خصوص کودکان همراهتان به ارمغان آورد.

در این مقاله کامل گفته ایم که داستان ساخت دهکده چوبین توسط یک مهندس سازه از دانشگاه برکلی چیست و چه چیزهای آنجا انتظار دیدن شما را می کشد.

شادیاخ شهر کهن نیشابور

شادیاخ شهر کهن نیشابور است که پس از حمله مغول ویران شده است. بنا به آثار کشف شده و پژوهش های صورت گرفته محله ی شادیاخ یکی از محله های مهم و به نوعی اعیان شهر بوده است. در ادوار مختلف تیم های باستان شناسی به کاوش در این منطقه پرداخته و بخشی از شهر را کشف کرده اند که می توانید در میانه ی این شهر، درست در میان تاریخ قدم بزنید.

کاروانسرای شاه عباسی

اگر در برنامه سفر به نیشابور به دنبال بیشترین جاذبه در کمترین زمان هستید بهترین پیشنهاد برای شما بازدید از کاروانسرای نیشابور یا همان رباط شاه عباسی است. این کاروانسرا به نوعی امروزه تبدیل به خانه صنایع دستی نیشابور شده است. به گونه ای که هنرمندان از فیروزه تراشان و گیوه بافان و چوب تراشان و نوازنده های سنتی اینجا غرفه ای دارند و شما می توانید ضمن دیدار و کسب اطلاعات دربارۀ هنرشان می توانید از صنایع دستی خراسان سوغاتی تهیه کنید. این کاروانسرا دو موزه ی ارزشمند نیز دارد اولی موزه اشیای تاریخی و دومی موزه حیات وحش است.