شادیاخ نیشابور | سفری اکتشافی به اعماق تاریخ

شادیاخ بخشی از شهر نیشابور کهن است؛ همانجا که خیام زاده‌ی آنجاست. می‌گویند خیام نیشابوری پیش‌بینی های دقیقی داشته است. او در شعری می‌گوید:

ای چرخ فلک خرابی از کینه‌ی توست       بیداد گری پیشه‌ی دیرینه‌ی توست

ای خاک اگر سینه‌ی تو بشکافند       بس گوهر قیمتی که در سینه‌ی توست

شاید این رباعی یکی از بهترین اوصاف در مورد نیشابور پس از ویرانی حمله مغول و زلزله‌های بزرگ قرن 6 و 7 باشد. در شادیاخ نیشابور کاوشگران و باستان شناسان سینه‌ی این خاک را شکافته اند تا به گوهر های قیمتی دفن شده در دل آن برسند و از اسراسر ازلی این شهر پر قوت و قدمت آگاه شوند و خبرخوب اینکه بازدید از مخزن ‌الاسرار برای عموم مردم هم امکان پذیر است. در ادامه‌ی این مقاله از شادیاخ نیشابور بیشتر و دقیق تر می‌گوییم و مثل همیشه سعی داریم جز از منابع معتبر و آگاه چیزی روایت نکنیم مگر اینکه ذکر کنیم که منبع دقیقی برای آن نداریم.

تاریخچه شادیاخ

شادیاخ زمانی یک نطقه حومه نشین بوده است. اما در قرن سوم هجری به مرکز حکومت سلسله طاهران بدل می شود. اما طولی نمی کشد که به دست براندازان طاهریان یعنی صفاریان ویران می شود. اما از آن زمان تا ویران شدن شهر به دست مغولان به تمام شهر شادیاخ گفته می شده است. خوشبختانه هنوز محله ای به نام شادیاخ وجود دارد. شادیاخ نام تپه ای است که از قلعه ای در گوشه جنوبی شهر باقی مانده. دیوار گرد مشخصی دارد که در حدود صد و بیست و پنج هکتار و یک منطقه الحاقی سی و نه هکتاری را احاطه کرده است. گفته می‌شود این دیوار نیشابور در دوره‌ای است که مغولان آن را ویران کرده‌اند. احتمالا داستان قتل عطار را خوانده اید. اینکه مقبره عطار در نزدیکی شادیاخ قرار دارد تاییدی بر  این گمان است که شادیاخ همان محله ی قدیم نیشابور است که در زمان مغولان ویران شده است. این قسمت از این مقاله‌ی بازسازی جغرافیایی و جمعیتی نیشابور، نوشته ریچارد.و.بولیت ترجمه حسن شکوهیان گرفته شده است.

اهمیت شادیاخ

شادیاخ در واقع روزنه است برای کشف اسرار نیشابور کهن. شهری که اسرارش را زیر آوار و خاک دفن کرده است. و در گذر قرن ها آن را برای آیندگان حفظ می‌کند. شادیاخ یکی از محلات اعیان نشین نیشابور کهن بوده است. کاوش هایی که در شادیاخ صورت گرفته و همچنین گسترش این کاوش ها در آینده می تواند ابعاد جدیدی از تمدن نیشابوری که وصفش تاریخ شناسان شرق تا غرب را به ستایش وا داشته را برایمان نمایان کند. در تاریخ کمتر شهری را مانند نیشابور می توان یافت که ویران شده باشد و باز ققنوس وار از خاکستر خود برخیزد و باز تمدنی نو را رقم زند. پس قطعا شادیاخ اهمیت بسیاری دارد.

دیگر اهمیت شادیاخ آثاری است که از این سایت کشف شده است که شامل تزئینات گچی، سفال ها و ظروف شیشه ای و فلزی است.

این محوطه، با شماره ثبت 10910 در شمار آثار تاریخی ملی ایران درج شده است.

کاوش های شادیاخ

 طی دوره های متعدد کاوش هایی در شادیاخ صورت گرفته است که این کاوش ها از سال 1379 تا 1385 به سرپرستی رجبعلی لباف خانیکی بوده است. که در شش فصل انجام شده. فصل هفتم کاوش های باستان شناسی این سایت هم به سرپرسیتی محمود بختیاری شهری انجام شده است. این هفت فصل کاوش دو جلد از تاریخ نیشابور را برایمان گشوده است. جلد اول مربوط به دوران سلجوقی -خوارزمشاهیان و جلد دوم مربوط به دوره ایلخانی است. دوره سلجوقی و خوارزمشاهیان اعتلای فرهنگ و هنر را در این جغرافیا رقم زده است.

به عنوان مثال در دوره سلجوقیان که هنر و دانش مجالی پیدا می کند تا به یافته های عمیق تری دست یابد. یکی از علومی که در این دوره مورد توجه قرار می گیرد علم نجوم است. و می‌دانیم یکی از ستاره های درخشان آسمان علم کیهان شناسی ایران خیام نیشابوری است. نقوش تزئینی که از شادیاخ به دست آمده برخی از صور فلکی و یافته های نجوم شناسی را در خود دارد. که این رابطه علم و هنر نیز در نوع خود بسیار مهم و جالب توجه است.

توصیه های بازدید شادیاخ

در بازدید از این سایت باستان شناسی یکی از مهم ترین نکات توجه به زمان است. چرا که دیدن این سایت در روز مقدور است و نور روز اگر بهتر باشد جزئیات بیشتر و بهتری را در خواهید یافت.

نکته دوم مسیر بازدیدی است که تعبیه شده و باید طبق آن از ابتدا تا انتها را بازدید کنید.

نکته سوم که خیلی هم مهم است مراقبت از کودکان در هنگام بازدید است. چرا که پل ها دارای نرده های با فاصله زیادی است که نمی تواند به خوبی مانع حرکت کودکان از نزدیکی دیواره ها شود و ممکن است بی دقتی منجر به سقوط کودکان به پایین دالان های بازدید شود.

علت نامگذاری شادیاخ

شادیاخ از دو واژه «شادی» و «آخ» تشکیل شده است که در برخی منابع معنایی که برای آن در نظر گرفته اند این ترکیب معادل «شادی آفرین» است. در منابعی هم نام های دیگری نظیر «شادی کاخ» و «شاد جهان»  و «شادمهر» برای این قسمت از شهر کهن نیشابور آمده است.

چطور به شادیاخ برویم؟

در سفر به نیشابور حتما به بازدید از باغ و آرامگاه خیام و باغ عطار که در فاصله ی یک کیلومتری یک دیگر قرار دارند می روید. سایت موزه باستان‌شناسی شادیاخ از باغ و مقبره عطار چیزی حدود دویست متر فاصله است که پیاده هم می توانید بروید و بیش تر از 5 دقیقه زمانتان را نخواهد گرفت.

محوطه‌ي شادياخ در غرب نيشابور كهن و سمت جنوب شرقي نيشابور كنوني، به فاصله‌ي حدود سه كيلومتري شهر نيشابور و 117 كيلومتري شهر مشهد قرار دارد.

اما در نقشه ی زیر هم دسترسی به سایت باستان شناسی شادیاخ نیشابور را با ماشین شخصی برایتان ترسیم کرده ایم.

دسترسی پیاده و سواره به شادیاخ – منبع: سوور

زمان و هزینه بازدید از شادیاخ

برای بازدید از شادیاخ می توانید از ساعت 8 صبح تا پیش از غروب آفتاب به محل این سایت بروید. 45 دقیقه تا  یک ساعت زمان مناسبی است برای بازدید از این جاذبه باستانی. البته اگر علاقه زیاد و خاصی به سایت های باستان شناسی دارید می توانید زمان بیشتری را برای بازدید از این جاذبه را در سفرتان به نیشابور اختصاص دهید.

بازدید از این جاذبه تاریخی و فرهنگی هزینه ای ندارد و برای عموم مردم امکان پذیر است.