دریاچه سی سر | آدرس، تاریخچه و اسرار مگویش

اگر به تاریخ و اسطوره علاقه دارید دریاچه سی سر جاذبه است که شما را از پل طبیعت به دل تاریخ و اساطیر ایران می‌برد. اینجا می‌توانید جا پای کیخسرو بگذارید که پیش از نبرد با افراسیاب به کنار این برکه‌ی مقدی آمد و از او مدد خواست تا در شکست افراسیاب کمکش کند. سی سر یکی از اسرارآمیز ترین رازهای نیشابور است که در سفر به نیشابور نباید لذت کشف و تعمق در آن را از دست بدهید.

معرفی برکه های سی‌سر

سی سر، چی چست، سوور نام هایی برای یک پدیده زیبای زیست محیطی است که ریشه در تاریخ های دور سرزمین باشکوهمان ایران دارد. آنقدر دور که مرز تاریخ و اسطوره و افسانه بسیار باریک می شود.  بررسی تاریخی و کشف رازهای این دریاچه اسرارآمیز را در قسمت بعد بررسی می کنیم اما فعلا باید بدانیم «سی‌سر» یا «سوور» نام دریاچه هایی باستانی است که در 45 کیلومتری شمال غربی نیشابور جایی منتها الیه جنوب شرقی کوه های معدن فیروزه و ارتفاعات روستای برزنون. وسعت تقریبی عرصه آبی مجموعه دریاچه ها و برکه های طبیعی با پوشش گیاهی پیرامونش حدود 15.000 متر مربع است.  از این پهنه سهم دریاچه اصلی 3.000 متر مربع، دریاچه بعدی 6.114، و برکه های بعدی 708 و 4300 و 860 متر مربع است.

تاریخچه ی دریاچه سی سر

فریدون جنیدی مدیر بنیاد نیشابور، برکه های ریوند را در واقع در محل همین دریاچه های فعلی سی سر دانسته که در نزدیکی آتشکده آذر برزین مهر در پیرامون روستای برزنون واقع شده اند مانوئل بربریان، درباره این ناحیه، می گوید: در ۳۷ کیلومتری شمال باختری شهر نیشابور و ۱۱ کیلومتری شمال خاوری معدن فیروزه نیشابور، بر سر کوره راهی که از کان فیروزه و کان گچ نیشابور به جلگه ماروسک میرود در کوهپایه های شمالی کوه سیسر در جنوب روستاهای اندراب و زرنده چند برکه کوچک است که در میان روستاییان افسانه‌های بس شگفتی پیرامون آنها وجود دارد بر پایه بررسیهای فریدون جنیدی آب این برکه ها بویژه بزرگترین آنها که سو (Sow) نامیده می شود، در چشم ایرانیان کهن، یکی از گرامی ترین آبهای جهان بوده و از دورترین روزگاران، شناخته شده و بوده است. همچنین بر پایه گفتار کتاب بندهش، در حوالی کوه ریوند در نیشابور از برکه های سیسر با نام ریوند نام برده شده است که در جنوب روستاهای اندراب و زرنده از توابع دهستان بینالود بخش مرکزی شهرستان نیشابور قرار گرفته اند به هر روی این مجموعه آبی که شامل دستکم ۵ دریاچه یا برکه کوچک و بزرگ است چه از لحاظ تاریخی و چه از نظر اکولوژیکی و ارزشهای زیست شناختی بسیار قابل تامل بوده و احتمالاً مشابه دیگری در کل استان خراسان رضوی ندارند منبع تامین آب این دریاچه ها مشخص نبوده و احتمالا از چشمه های آهکی و منابع آب زیرزمینی نزدیک سطح زمین تامین می شود. هر پنج برکه به نظر می رسد با ارتباط خطی مشخصی به یکدیگر مرتبط می‌باشند.

دریاچه سی سر کجاست؟

این دریاچه های زیبا و اسرارآمیز در  45 کیلومتری جاده نیشابور-قوچان (فیروزه -قوچان) در حاشیه این جاده و در همسایگی روستای زرنده و رودخانه ماروس واقع شده است. این مجموعه آبی از سمت جنوب به رشته کوه فرعی منشعب از رشته کوه بینالود و کوه های سلیمانی و از جانب شمال به جلگه ماروس، جاده نیشابور – قوچان و ارتفاعات درخت جوز و طاغانکوه و از مغرب هم به اراضی ملی و جلگه ای بین دو رشته کوه کم ارتقاع معدن فیروزه و سلیمانی منتهی می شود.

رمز و رازهای دریاچه سی سر نیشابور

اگر بخواهیم آتش های ایرانیان باستان را بر اساس جایگاه کسانی که از آن آتش سود می‌برند تقسیم کنیم به این سه دسته می‌رسیم:

• آتش های خانگی
• آتش مربوط به قبیله و قوم که «آذران» نامیده میشده
• آتش ویژه ی یک استان یا منطقه‌ای بزرگتر که آتش «بهرام»  نام داشه

و اما سه آتش بزرگ هم در این سرزمین وجود داشته که ریشه اش به اساطیر می رسد. این سه آتش که از نوع آتش «بهرام» بوده یعنی به استان یا منطقه ای بزرگ تعلق داشته ویژه طبقه(صنف)ای خاص از جامعه بوده‌اند.

بهرام یا آتش اول که «فرن‌بغ» که به معنای دارنده فر ایزدی است مربوط به موبدان بوده است. محل آن را در کوه رشن کشور کابل و یا گروهی هم کاریان استان فارس تخمین زده اند.

بهرام یا آتش دوم آذر «گشسب» یا «گشنسپ» به معنای دارنده اسب نر است. و در شیز آذربایجان قرار دارد و متعلق به شاهان و سپاهیان بوده است.

و اما سومین آتش در آتشکده برزین مهر جای داشته و معنایش هم آتش بالنده بوده است. این آتشکده ویژه ی کشاورزان یا برزیگران بوده و مکان آن را در کوه ریوند نیشابور حدس می‌زنند.  از مقاله نیشابور و آتش اهورایی، احمدرضا سالم.

این ها را گفتیم تا برسیم به اینجا که یکی از نشانه های آتشکده آذر برزین مهر دریاچه «سوور» است که آن را با «چشمه سبز» یا «سوز» که در شمال شرقی نیشابور است یکی می‌دانند.

به این چند جمله که از «پژوهشی در اساطیر ایران، ج1، ص 85» آمده دقت کنید: «پس دو چشمه-دریا بر زمین گشوده شدند که چنین خوانده شدند: «چیچست» دریاچه ژرف نمکین آب بی تازش و بی زندگی که بر ساحلش آذر گشنسپ پیروزگر نشیند. دیگر «سوور» است که هر بستری را به کرانه ها افکند و خویشتن را روشن و پاک دارد. زیرا به مانند چشمی است که هر گردی و هر ریمنی را به کنار افکند. به سبب ژرفایش آن چه اندر دریا شود به بن نرسد. به نزدیکی آن آذر مهر سو دبخش برزین مهر نشیند»

پیدایش دریاچه سی‌سر یا چیچست یا سوور

حتما برایتان جالب خواهد بود اگر بدانید نخستین بارنام این دریاچه در اوستا ذکر شده است.

کیخسرو، پهلوان سرزمینهای ایرانی و استوار دارنده کشور، بر کرانه دریای ژرف و پهناور پر آب ،چیچست صد اسب هزار گاو و ده هزار گوسفند را برای او (اردویسور آناهیتا) قربانی کرد تا بر افراسیاب تورانی پیروز شود» (پشت ۴۹/۵- ۵۱، در مورد تمام بخشهای استنادی به اوستا نک 2003,Geldner). آناهیتا نیــز آرزوی او را برآورده کرد و کیخسرو توانست بر افراسیاب تورانی پیروز گردد. صفاتی که در این بند برای دریای چیچست آمده، عبارتند از: ۱) ژرف 2) پهنارو 3) پرآب

دسترسی به دریاچه سی‌سر

اگر قصد رفتن به آنجا را دارید می توانید از این نقشه استفاده کنید و آن را در گوگل یا ابزارهای نقشه خوان باز کنید و به راحتی خودتان را به یکی از شگفت انگیز ترین جاهای نیشابور برسانید. البته فراموش نکنید مراقب باشید تا هیچ اثری از خود برجای نگذارید و محیط زیست را آلوده نکنید.

داستان ها و باورهایی درباره چیچست

• (آن فره کیانی) آمد به سوی کیخسرو سیاوشان به وسیله آن شکست داد و زد افراسیاب تورانی جادوگر را و همچنین زادۀ او، گرسیوز ویکریـگـــان را…. و ویران کرد آن بتکده بر کرانه دریاچه چیچست را و زد و شکست آن دروج سخت را».
• فردوسی نیز به این دریاچه و این ماجرا اشاره کرده است (شاهنامه، جلد ۳، ص۱۰۵۴، بیت ۲۲۹۱ تا ص ۱۰۵۷، بیت (۲۳۷۷. طبق شاهنامه، سرانجام کیخسرو افراسیاب را یافت اسیر کرد و بر ساحل این دریاچه نابودش کرد. او همچنین بتکده ای را که افراسیاب بر ساحل این دریاچه ساخته بود از بین برد و به جای آن، آتشکده معروف آذرگشسب را بنا کرد. این روایت شاهنامه بی تردید از اوستا (پشت: 5/49، 9/18 و 19/77) و منابع پهلوی الهام گرفته است. منبع: پیوند اسطوره چیچست و دریاچه ارومیه.

• نکته قابل توجه اینکه حتی جهان مسیحیت نیز تحت تأثیر اسطوره های حیت نیز تحت تأثیر اسطوره های مربوط به دریاچه چیچست آن را مقدس می شمرد؛ به عنوان مثال، در صومعه فاتوپدی (Vatopedi در کوه آتهوس (Athos) یونان دستنوشته ای نگهداری می شود که از اصل ارمنی است. طبق این دست نوشته، پادشاه ایرانی، هرمـــز خسروان، (۵۹۰۵۷۹ م فرستاده ای را به همراه هدایایی مانند روغن مقدس و عطریات به بیت اللحم اعزام کرد فرستاده بر اساس نشانه ستارگان، از تولد کودکی اعجاب انگیز که رستاخیز و پایان جهان را سبب خواهد شد، آگاه گردید. به گزارش دستنوشته آتهوس، فرستاده با راهنمایی ستارگان سفر خود را ادامه داد و هفت ماه در راه بود. سرانجام کودک مذکور را در مغــاکی یافت و هدایای پادشاه را تقدیم او کرد. مادر کودک حضرت مریم (س)، به نشانه سپاس، بدره ای خاک آن محل را به فرستاده داد تا با خود به ایران ببرد. هنگامی که فرستاده بـه آذربایجان، محل تولد زردشت رسید، دچار ضعف و ناتوانی شد و با باقیمانده توانش، خود را به ساحل دریاچه چیچست) کشاند و در آنجا بدره خاک را دفن کرد و خود از دنیا رفت. طبق این روایت هر هزار سال دوشیزه ای باید در آن سر و تن بشوید و به واسطه نیروی زردشت پسری را باردار شـود کـه بـه مقـام برترین آسرون خواهد رسید. هرمز خسروان، سه سال منتظر فرستاده گمشده ماند و سپس، مأمورانی را برای یافتن او اعزام کرد یکی از مأموران به ساحل آن دریاچه مقدس رسید و بدرۀ خاک را دید که به طرزی شگفت انگیز در اعماق دریاچه می درخشید. در همان روز، بقایای جنازه فرستاده را نیز یافت و پادشاه را از آنچه دیده بود، آگاهی داد. پادشاه به خاطر تقدس دریاچه در آن مکان آتشکده ای عظیم و باشکوه بنا کرد (115-Van Bemmelen1975:114).
• لازم به ذکر است که اسطوره تولد منجی به واسطهٔ آبتنی دوشیزه ای باکره، اولین بار در خصوص دریاچه هامون مطرح شده است و اطلاق ایــن اسطوره بــه دریاچه چیچست، متأخر و منحصر به روایات مسیحی است. ایــن اسطوره بــرای دریاچه چیچست نقشی رستاخیزی قائل شده و با این کار، اهمیت آن را در
• آخرالزمان بیان میدارد.

دیگر ویژگی های دریاچه سی‌سر

برای اینکه درک بهتری از مقیاس و پوشش گیاهی برکه های سی سر داشته باشید این فیلم که توسط پاراگلایدر گرفته شده را تماشا کنید.

پوشش گیاهی و متنوع سی سر

پوشش گیاهی منطقه بسیار متنوع و زیبا شامل انواع گیاهان دارویی و گیاهان مرتعی مانند انواع گون، گرامینه ها، درمنه، آویشن، افدرا، انواع خانواده نعنا، ریواس، انواع نی، تلخه بیان، زبان در قفا، پیچک، خانواده فرفیون و درختچه هایی همچون گز، بادام کوهی و … است.

گونه های جانوری دریاچه سی سر

تنوع جانوری منطقه شامل انواع پرندگان خشک‌زی و آبزی مهاجر و تالابی مانند اردک سر سبز، اردک سر حنایی، خوتکا، فیلوش، چنگر، چنگر نوک سرخ، انواع پلوه، خانواده سسک ها، گنجشک سانان، سنقر تالابی، شاهین، تیهو، کبک، عقاب طلایی، کرکس مصری، لک لک، لک لک سیاه ،اکراس سیاه و … می‌باشد و از راسته پستانداران گونه‌هایی چون گرگ ،کفتار ؛ روباه ،شغال ،گراز ،گربه وحش ،خرگوش ،سنجاب زمینی ،جربیل ،رودک و احتمالا گونه های نادری چون گربه پالاس، رودک عسل خوار و وشق (سیاه گوش) نیز در این زیستگاه وجود داشته باشند. از خزندگان منطقه میتوان به انواع آگامای،آرمیاس و مار کبری،مار افعی و … اشاره کرد. آبزیان منطقه به دلیل عدم انجام مطالعات میدانی و عمق زیاد دریاچه اصلی ناشناخته است . تنوع حشرات این برکه بسیار زیاد بوده و نیازمند بررسی و پایش دقیق می‌باشند.

غارهای سی سر

شواهد و قرائن موجود و وجود غار باستانی آهکی مجاور دریاچه و کشفیات باستانشناسی نشانگر ارتباط احتمالی این دریاچه ها با نیایشگاه‌های باستانی روستای برزنون است و بیانگر تقدس و اهمیت باستانی و تاریخی این مجموعه دریاچه هاست.

از لحاظ زمین شناسی نیز با توجه به اینکه این دریاچه ها در مجاورت معدن فیروزه می باشند به نظر میرسد حاوی رسوبات آهکی دوره سنوزوئیک بوده و دارای ساختارهای سنگی متعدد گچ و نمک هستند. در این سنگها مواد آتشفشانی متعلق به دوره سنوزوئیک که سنگ اصلی آنها تراکیت‌های پورفیزی است، نفوذ کرده است. از لحاظ طبیعی نیز زیستگاه بسیار ارزشمندی برای انواع گونه‌های گیاهی و جانوری بوده و به دليل وجود آب کافی یک اکوسیستم فعال و میکرو کلیمای(اقلیم) منحصر به فرد محسوب می شود که نیازمند انجام مطالعات پژوهشی میدانی جهت تکمیل اطلاعات می باشد.

بهترین زمان بازدید (ساعت و هزینه بازدید)

بهترین زمان بازدید از سی سر را بهار و اوایل تابستان است که هوا مطلوب  و دشت و کوه سرسبز است. اما اگر با هوای سرد مشکلی ندارید پاییز و زمستان نیشابور و این منطقه هم جذابیت های خود را دارد. بازدید از این نقطه ی زیبا و اسرارآمیز نیشابور هزینه ای ندارد.

جاذبه های اطراف دریاچه سی سر

این نقطه از ایران پر است از اعجاب و اسرار و زیبایی، اگر برای بازدید از سی سر به اینجا آمدید جاهای دیدنی و اسرارآمیز دیگری نیز در نزدیکی شماست که در ادامه به برخی از آنها اشاره میکنیم. با کلیک بر روی آنهایی که به رنگ آبی درآمدند به صفحه ی آن جاذبه منتقل می شوید که اطلاعات کامل تری از آن به دست خواهید آورد.

دریاچه سی سر در خطر است

فعالیت های مربوط به معدن کاری در نزدیکی این برکه های تاریخی که علاوه بر قدمت تاریخی خود ارزش طبیعی فوق العاده بالایی برای محیط اطراف خود دارند حیات این دردانه طبیعت نیشابور را به شدت تهدید میکند. به گونه ای که احداث جاده ها برای عبور ماشین های سنگین نه تنها سیمای بکر محیط اطراف سی سر را تهدید میکند بلکه کند و کاوهای مربوط به معدن کاری ممکن است سرچشمه های این برکه را تخریب کند و همچنین باعث ریزش غارهای سی سر شود.

معدن فیروزه نیشابور:

معدن فیروزه نیشابور در ایران، یکی از منابع مهم فيروزه در جهان است که نه تنها از لحاظ معدني، اقتصادی و گردشگری، بلكه از لحاظ اعتبار جهاني خود و به عنوان يك سرمايه باستاني اهميت دوچنداني يافته است. بدون ترديد معدن فيروزه نيشابور يکي از قديمي ترين معادن جهان است و می توان آن را «قديمي ترين معدن فعال جهان» ناميد. سابقه فعالیت اين معدن به گواه شواهد باستان شناسي تا بیش از 6000 سال پيش به اثبات رسيده است.

غار نمکی

باغ نشاط

خانه کمال الملک:

منزل کمال‌الملک اثری متعلق به دوره ی پهلوی اول است که کمال الملک خود نقشه اش را کشید و در روستای حسین‌آباد و در فاصله ۵ کیلومتری جنوب شهر فیروزه امروزی ساخته است. این بنا در دی ماه سال ۸۲ در فهرست آثار ملی با شماره ی 8958شده است.

رویدادها و اتفاق های مهم

منابع:

دریاچه (برکه) های باستانی سی سر (ریوند)، تهیه شده توسط اداره محیط زیست نیشابور و انجمن آوای طبیعت