مسجد جامع نیشابور دو ایوانی رفیع بدون گنبد و مناره

ما ایرانی ها وقتی نام مسجد را می شنویم. چشم های ذهنمان یک گنبد و دو منار در طرفین آن تصور می کند. این تصور قالب و یا آرکی تایپ ذهنمان از مسجد است. مسجد جامع نیشابور را برای همین باید دید. جایی که تصورات ما از مسجد کمی تغییر می کند. در این مسجد خبری از گنبد و مناره نیست. شاید هم به همین دلیل است که کمتر مورد توجه قرار گرفته است، حال آنکه در این تفاوت رمز و رازهای بسیاری قرار دارد که باید به آن عمیق تر نگاه کرد.

معرفی مسجد جامع نیشابور

مسجد جامع نیشابور که این روزها در مرکزی ترین نقطه ی شهر واقع شده است. در دوره ی تیموری ساخته شده. مسجدی که بلندای ایوانیش 19.5 متر است. و امروزه قدیمی ترین بنایی در نیشابور است که با همان کاربری گذشته ی خود فعال است. این اثر در فهرست میراث ملی با شماره ی 317 در آبان سال 1317 ثبت شده است.

تاریخچه مسجد جامع نیشابور

در شهرهای ایران یکی از ضروریات هر محله مسجد بوده است. اما همیشه مسجدی هم بوده است، بزرگتر، رفیع تر، زیباتر و غالبا در نقطه ی کانونی شهر که مسجد جامع نام داشته است. جایی که متعلق به محله ای خاص نبوده و نماز جمعه در آن جا برگزار میشده و محلی بوده برای گردهم آیی تمام مردم شهر و حاکمان و بزرگان شهر.

مسجد جامع کنونی شهر نیشابور اولین مسجد جامع این شهر نبوده است و پیش از آن نیز مساجد دیگری بوده که توسط افراد شاخص و در پی رویدادهای با اهمیتی بنا شده بودند. بد نیست نگاهی کوتاه و گذرا به آن مساجد بیندازیم. تا برسیم به مسجد جامع امروزین نیشابور.

اولین مسجد را عبدالله عامر در سال 32 هجری نیشابور ساخت. آن زمان که اعراب به ایران حمله کردند و عثمان خلیفه ی سوم حکومت می کرد. در یکی کتاب تاریخ نیشابور که از منابع معتبر تاریخی است این طور نوشته شده که :« چون عبداله ابن عامر نيشابور رافتح کردآتشکده قهندز را خراب کرد وبه جاي آن جامع ساخت واين مسجد مناره‌اي نداشت تااينکه ابن مهلب به نيشابورآمد بناي مناره فرمود درقهندز.»

مسجد جامع عتیق نیشابور را ابومسلم خراسانی ساخت. هدف از ساخت این مسجد مکانی برای آرایش و گردهم‌آیی بزرگ مردم بود. به گونه ای که گفته می شود شصت هزار نمازگزار را در خود جای می‌داده است. این مسجد را که مسجد جامع عتیق یا مسجد قدیم نیشابور هم یاد می کنند در زمینی ساخته شده که سی هزار جریب وسعت داشته، هزار ستون برای نگهداشتنش احداث شده و یکصد خدمتگذار به امورات این مسجد رسیدگی می کردند. نکته ی مهم دیگر حوض و یخچالی بزرگ در وسط صحن آن بوده که آب مورد نیاز مردم را فراهم می کرده است.

در کنار این دو مسجد در صفحات منابع تاریخ نام مساجد دیگری نیز به چشم میخورد که در نیشابور ساخته شده اند. در یکی از منابع تعداد 35 مسجد ذکر شده که از آنها یاد شده.  از بین آنها مساجد مسجد مطرز، مسجد عقيل وجامع منيعي مهمتر از بقیه بوده اند که گویا تنها محلی برای نماز و عبادت نبوده و محلی برای درس و بحث هم بوده اند. و گویا کتابخانه هایی را هم در خود گنجانده بودند. و متاسفانه باز هم باید وقتی از بناهای با شکوه مذهبی نیشابور حرف می زنیم از افعال گذشته استفاده کنیم. چرا که سرنوشت تلخ نیشابور و اتفاقات شوم آن این بناها را هم ویران کرده است. اتفاقاتی نظیر زلزله های متعدد و سهمگین و یورش چنگیز و غُز ها. به هر حال مسجد جامعی که امروز در نیشابور به جا مانده از سال 899 قمری به یادگار مانده است. و می توانید برای بازدید از آن به خیابان و چهار راه اصلی و مرکزی شهر بروید.

مسجد جامع نیشابور  را در دوره ی تیموری پهلوانی به نام علی بن بایزید ساخته است، که هم عصر سلطان حسین بایقرا بوده. در منابع از او به نام پهلوان علی کرخی یاد می شود. کتیبه ای در بالای محراب این مسجد قرار دارد که نشان میدهد این مسجد در دوره صفوی بازسازی شده است. همچنین بار دیگر هم در سال 1126 ه.ق عباسقلی خان بیات که حاکم نیشابور بوده است آن را تعمیر و مرمت می کند.

معماری مسجد جامع نیشابور

مساحت کل مسجد 7083 متر است که در حدود نیمی از آن یعنی 4377 متر به زیر بنایش اختصاص یافته است. بنای امروزی مسجد دو ایوانی است، بدون گنبد و مناره. ورودی اصلی در سمت شمال و پشت ایوان شمالی قرار دارد. در این قسمت یک پیش ورودی تعبیه شده که اطراف آن فروشگاه هایی قرار گرفته است. و پس از آن به ایوانی می رسیم که سر دری است مقرنس بندی شده. که گفته می شود این تزئیات مربوط به تعمیرات دوره های پس از احداث بنا می باشد. در دو طرف این سردر دو لوح سنگی قرار دارد که یادگار دوره ی شاه عباس اول و مربوط به دوران 1021 ه.ق است. از ورودی که داخل شویم به هشتی می رسیم. معمار این بنا در سمت چپ این هشتی در زیر زمین دفن شده است.

مسجد جامع نیشابور کجاست، دسترسی

مسجد جامع نیشابور در کانونی ترین نقطه شهر واقع شده است. حاشیه خیابان امام چند متر مانده به چهار راه مرکزی شهر (چهار راه امام خمینی)

اگر با وسیله نقلیه شخصی به آنجا می روید می توانید اتومبیل خود را در پارکینگ مسجد جامع پارک کنید.

زمان و هزینه بازدید

این بنا را می توانید در طول روز و تا نماز مغرب و عشا ببینید اما پیشنهاد ما این است که در زمانی که نور خورشید به تزئینات آجری می تابد این کار را انجام دهید. که بهتر و بیشتر ببینیدش. در ضمن بازدید از این بنا هزینه ای ندارد و برای عموم رایگان است.

دیدنی‌ های اطراف مسجد جامع نیشابور

مدرسه گلشن: در روایت های متعدد تاریخی، شهر نیشابور در تاریخ یک مرکز علمی تمام عیار بوده است. امروز اما تنها مدرسه ای که از دوران پیش از معاصر به جا مانده مدرسه ی گلشن است که متعلق به دوره تیموری است. این اثر تاریخی در سال 1381 در فهرست آثار ملی ایران با شماره 6742 ثبت شده است. در معماری این بنا اثر هنر دوره های تیموری، صفوی، و پهلوی را می توانیم ببینیم. مدرسه گلشن هم دور ایوانی است که حجره های متعددی را در خود جای داده است.  این مدرسه هم در نزدیکی مسجد جامع نیشابور و در مجاورت خیابان امام خمینی (پهلوی سابق) است.

بازارچه فیروزه تراشی:

بازار سرپوش نیشابور: