همه چیز درباره شهر نیشابور بر اساس منابع معتبر

نام شناسی نیشابور

قدیمی ترین سند درباره ی شهر نیشابور اوستا است که با واژه‌ی «رئونت» ( racvanta ) به معنی جلال وشکوه از آن نام می‌برد. احتمالا این واژه بعد ها به کلمه‌ی ریوند تبدیل شده که هم اکنون نام بخشی از توابع نیشابور است. (1) د ر برخی از متون دوره‌ی اسلامی نام دیگر نیشابور «ابرشهر» آمده است که مسلما این لفظ در دوره های قبل از اسلام به کار می رفته است.  سکه های مکشوفه این موضوع را مدلل می سازد. برای نمونه در سکه ای که تصویر قباد ساسانی را نشان می دهد کلمه ی ابر شهر دیده می شود. (2)

اَبَرْ شهر نام قدیمی تر شهر نیشابور بوده که به شکل های «اَپَرْشهر »، « آبِرْشهر» و «بَرْشَهر» نیز آمده است. حضور عشایر «اَپَرْنی» از اقوام «دانه» -بنیانگذاران حکومت اشکانی- در این ناحیه باعث شده تا ابرشهر از نام ایشان گرفته شود.

تاریخ و پیشینه شهر نیشابور

فردوسی قدمت نیشابور را به دوران های باستان نسبت می دهد. او در اشعار خود شهر نیشابور را در اساطیر ملی ایران یاد میکند. به عنوان مثال درباره ی به سلطنت رسیدن کیکاووس می‌گوید:

بیامد سوی پارس کاووس کی             جهانی به شادی نوافکند پی

فرستاد هر سو یکی پهـــــلوان               جهـاندار و بیدار وروشن روان

به مرو و نشـــابور و بلخ و هری               فرستاد هر سو یکی لشکری

یا زمانی که کیخسرو از توران زمین به ایران بر میگردد فردوسی اینگونه از نیشابور یاد می‌کند:

از آن پس به راه نشاپور شاه                      بیــــــــاورد پیلان و گنج سپـــــاه

همه شهر یکسر بیاراستند                       می و رود و رامشگران خواستند

گرچه تاریخ دقیق بنیاد نیشابور مشخص نیست اما به استناد کشفیات باستان شناسی نیشابور در هزاره سوم پیش از میلاد از وجهه فرهنگی، هنری و تجاری قابل توجهی برخوردار بوده است.

بر اساس یافته ­های باستان­شناسی، نیشابور قبل از آنکه از ارکان یک شهر برخوردار شود، زیستگاهی کوچک با سکنۀ معدود بود (Rante and Collinet, 2013: 53, 204) و بالطبع از فرایندهای اقتصادی، سیاسی و فرهنگی جاری در راه ابریشم تأثیر می‌پذیرفت. اما از زمانی که به عنوان یک پادگان نظامی مورد توجه پادشاهان ساسانی قرار گرفت و سپس به عنوان یکی از مراکز مهم سیاسی- اجتماعی خراسان بزرگ شناخته شد، در جایگاه تأثیرگذارترین قطب جمعیتی شمال شرق ایران بر سر راه ابریشم ایفای نقش نمود. (3)

شهر کهن نیشابور

بقایای شهر کهن نیشابور که امروزه به نام کهندژ یا تپه آلب ارسلان شناخته می شود در فاصلۀ 5 کیلومتری جنوب شرق شهر امروزی نیشابور و در شمال دشت نیشابور واقع شده است. (4)

جغرافیا نویسان و مورخان قدیم نیشابور را در ناحیه ای معرفی کرده اند که در جنوب از حدود شهر کاشمر امروزی شروع میشده و تا دامنه کوه های هزار مسجد در شمال و در حدود جنوب خبوشان (قوچان کنونی) گسترش داشته است. و از شرق در حدود تون (فردوس کنونی) و گناباد و طبس تا رز گرگان در غرب را فرا گرفته است.  (5)

جغرافیای نیشابور

 نیشابور امروزی با مختصات جغرافیایی 36 درجه و 12 دقیقۀ شمالی و 58 درجه و 47 دقیقه و ارتفاع متوسط 1250 متر از سطح دریا، شهرستانی واقع در شمال شرق ایران و در استان خراسان رضوی است. این شهرستان در کوهپایه­های جنوبی بینالود واقع شده

اقلیم و آب‌وهوای نیشابور

نیشابور به دلیل محاط بودن در حصاری کوهستانی و قرار داشتن در حاشیه شرقی کویر مرکزی ایران، دارای اقلیم مناطق نیمه خشک تا خشک سرد در ناحیۀ دشت و اقلیم مناطق نیمه خشک سرد در نواخی کوهستانی است. (طاهری 1384:13) (3)

بر اساس روش طبقه بندی اقلیمی آمبرژه، نیشابور دارای اقلیم خشک و سرد می باشد. همچنین ارتفاع آن از سطح دریا 1213 متر می‌باشد.

دشت نیشابور بنا به شواهد تاریخی در زمرۀ پر قنات‌ترین دشت های استان و شاید ایران محسوب میشده، به طوری که گاهی به اغراق گفته شده 11 هزار رشته قنات در این دشت وجود داشته است. اما بر اساس آمار سال 1365 تعداد قنوات ححوزه آبریز دشت نیشابور 568 رشته و تخلیه سالانه آن ها 144 میلیون متر مکعب گزارش شده است (ولایتی 1397: 111). (3)

دیدنی های نیشابور

نیشابور جاذبه ها و دیدنی های متفاوتی دارد که برای سلایق مختلف جذاب خواهد بود. شاید بهتر باشید پیش از سفر به نیشابور اولویت های خود را مشخص کنید و اگر حرفه ای تر سفر می کنید سبک سفر خود را مد نظر قرار دهید و پس از آن برای جاذبه هایی که قصد دیدنش را دارید برنامه ریزی کنید. ما جاذبه های نیشابور را در چند دسته برایتان تقسیم کرده ایم اما اگر قصد دارید به نیشابور سفر کنید حتما مقاله ی راهنمای کامل سفر به نیشابور را بخوانید.

جاذبه های فرهنگی: آرامگاه های خیام، عطار، کمال الملک. افلاک نمای نیشابور،. دهکده ی چوبین. روستاهای بستر شکل گیری رمان کلیدر.

جاذبه های روستایی: روستاهای بوژان، خرو، گرینه، کلیدر، دیزباد، خانلق، بار، اردمه و صدها روستای دیگر.

جاذبه های تاریخی: سایت موزه ی باستان‌شناسی شادیاخ. موزه ی باستان شناسی نیشابور.

جاذبه های طبیعی: کمپ تفریحی باغرود، کوه، آبشار،

آبشارها: بوژان، خرو، درود، بار، درخت جوز،

کویر: کویر اردمه و کویر فدیشه

کوهنوردی: قله های شیرباد، بینالود، اوشک، یالانچی و …

لیست صد جاذبه گردشگری نیشابور لیست کاملی است که یک منوی متنوع و باز را به شما ارائه میدهد خواندن این فهرست تماشایی را از دست ندهید.

نیشابور در دورۀ ساسانیان

جغرافیای اداری دشت نیشابور را آن گونه که تاریخ نویسان و جغرافی نگاران اوایل اسلام توصیف کرده اند یک مرکز قدرتمند یعنی نیشابور تشکیل می داده که چهار ربع یا خوره و 12 روستا یا رستاق توابع آن به شمار می رفته اند. از آنجا که در هیچ نوشته جغرافیایی برای خوره و رستاق های نیشابور، شهری به عنوان مرکز اداری ذکر نشده، به نظر می رسد تمامی مراکز  جمعیتی پراکنده در استان نیشابور، از همان شهر نیشابور فرمان می بردند و عامل آن بوده اند. چنین سیستم استقراری که در قاموس علوم سیاسی تحت عنوان مرکزگرایی تعریف میشود، به معنای تحت تابعیت قرار دادن قدرهای محلی و منطقه ای از طریق یک قدرت مرکزی است که برتز ار قدرت های دیگر باشد.

منابع: مقدسی 1361: 436 و 464؛  حدودالعالم 1362: 89؛ ابن رسته 1365؛ 200 ابن حوقل 1366: 166؛ حاکم نیشابور 1375: 215-217؛ ابن فقیه 1349: 167؛ اصطخری 1373: 271-272؛ آشوری 1380: 301).

نیشابور در دوران اسلامی

اساس توسعه نیشابور در دوران اسلامی بر شالوده نیشابور پیش از اسلام نهاده شده بود. به استناد متون تاریخی و یافته های باستان شناسی، مراکز جمعیتی واقع در دشت نیشابور به دلیل تماس مستقیم با مهاجمانی که از سرزمینهای شمال شرقی گسیل میشدند دارای برج و باروهای حصین بود و نقش سنگری مستحکم را برای دفاع از مرزهای شمال شرق ایران ایفا میکرد نیشابور در مقام عمده ترین استقرارگاه این منطقه، مرکزی برای تصمیم گیریهای، سیاسی مبادلات اقتصادی و تمهیدات دفاعی به شمار میرفت لباف خانیکی، ۱۳۹۱).

اقتصاد و فرهنگ نیشابور

نیشابور در طول تاریخ با توجه به موقیعت جغرافیایی و قرار گیری بر سر جاده ابریشم، منابع و معادن فراوان و خاک حاصلخیز، و همچنین علم دوستی و دانش پروری مردمانش همیشه از نقاط پر اهمیت اقتصاد و فرهنگ ایران پرشکوه بوده است. امروزه از مهمترین فعالیت های اقتصادی در شهرستان نیشابور، کشاورزی، دامپروری، صنعت، بازرگانی و گردشگری است.

کشاورزی در نیشابور

کشاورزی در نیشابور هم به روش سنتی و هم به روش صنعتی یکی از مشاغل و تولیدات اصلی مردم این منطقه محسوب می شود که شامل محصولات زراعی و باغ داری است. از مهمترین محصولات کشت شده در نیشابور می توان این موارد را برشمرد: زعفران، ریواس، آلو، سیفی جات از جمله سبزیجات، خیار، بادمجان و… ، هلو، گردو و پسته.

دامپروری در نیشابور

 نیشابور قطب دامپروری استان خراسان رضوی محسوب می شود. دامپروری های نیشابور مرغ، گوسفند و گاو را پرورش می دهند. به نوعی که بخش بزرگی از لبنیات استان و کشور در این شهرستان تولید می شود. مجموعه هایی چون: بینالود، گرینه و لبنیات جلگه در این منطقه فعالیت می کنند.

صنعت در نیشابور

نیشابور پس از مشهد قطب صنعت استان محسوب می شود. وجود صنایع سنگین چون فولاد در کنار صنعت نیروگاهی با وجود نیروگاه سیکل ترکیبی نیشابور، صنایع معدنی و صنایع تولیدی چون نساجی، ایرانخودرو و صنایع خرد نیشابور را به شهر بی بدیلی در صنعت منطقه بدل کرده است.

در نیشابور سه منطقه صنعتی با نام های شهرک صنعتی خیام، عطار و کمال الملک وجود دارد. که اکثر صنایع خرد و برخی شرکت های بزرگ در حال فعالیت و تاسیس در این شهرک ها هستند.

از دیگر صنایع مهم در نیشابور باید به صنعت حمل و نقل اشاره کرد. با توجه به موقعیت ژئوپولتیکی نیشابور که شاید یکی از اصلی ترین دلایل ماندگاری این شهر در تاریخ پس از تخریب های فراوان باشد در کنار ظرفیت های گردشگری و نزدیکی به دومین شهر بزرگ کشور  حمل و نقل همیشه کالا و مسافر همیشه در این شهر نیاز و توانایی عمده ای داشته است. وجود شرکت های باربری، ترمینال مسافری و قرار گرفتن در مسیر یکی از مهمترین خطوط ریلی کشور نقش این صنعت را در اقتصاد نیشابور پر رنگ تر کرده است.

بازرگانی در نیشابور

تجارت و بازرگانی از دیرباز یکی از پیشه هایی بوده است که نیشابوریان به آن اشتغال داشته اند. وجود ظرفیت هایی چون عبور جاده ی ابریشم از این شهر، زراعت و باغهای پر ثمر، تولیدات و صنایع گوناگون باعث شده است تا دست بازارگانان این شهر در عرضه کالاهای مختلف باز باشد. امروزه هم شرکت ها و دفاتر بازرگانی متعددی در نیشابور فعالیت می‌کنند.

 گردشگری در نیشابور

نیشابور با توجه به تاریخ پربار، فرهنگ غنی طبیعت متنوع، روستاهای بی شمار و آب و هوای دلچسبش یکی از بهترین مقاصد گردش و سفر محسوب می شده است. دیدن و شنیدن از نیشابور و فرهنگ و هنر و ادب و تاریخ این شهر باعث شده تا مردم بسیاری به ارائه ی خدمات گردشگری بپردازند. از این دست فعالیت ها می توان به خدمات بخش هتل و اقامت، خدمات پذیرایی و رستوران آژانس های گردشگری و … اشاره کرد.

راهنمای کامل سفر به نیشابور به قلم یک ایرانگردی نیشابوری را اینجا بخوانید. در ادامه مستندی درباره نیشابور و برخی از جاذبه های آن میتوانید ببینید:

مشاهیر و اشخاص برجسته ی نیشابوری

نیشابور خاک حاصلخیزی دارد برای پرورش درختان بلند قامتی چون خیام و عطار و بسیار بزرگان دیگری که نام آن ها را طوفان حوادث زیر غبار خود گرفته. شاید علت این حاصلخیزی گوهرهایی است که به قول خیام در سینه ی این خاک است. امروز نیز نیشابور بزرگان و بلندقامتان بسیاری را در زمینه های مختلف در دامان خورد پرورده که در ادامه به برخی از ایشان اشاره می کنیم.

محمدرضا شفیعی کدکنی

محمدرضا شفیعی کدکنی زاده ی 19 مهر 1318 است و  در شهر کدکن که بین نیشابور و تربت قرار داد به دنیا آمده. نام و مرامش این روزها برای کسی ناشناخته نیست به خصوص کسانی که فرهنگ و ادبیات برایشان آشنا و دوست و عزیز است. شفیعی کدکنی قله ای است از رشته کوه ادیبان و بزرگان سخن ادبیات پارسی که عصر ما را  زینت داده و استوار و سنگین بر عرصه ی این زبان شیرین ایستاده است.

عمده شهرت وی به دلیل  نظریات و پژوهش هایش در ادبیات و تصحیح آثاری چون اسرارالتوحید و تصحیح آثار عطار است. محمدرضضا شفیعی کدکنی اشعار نغز و زیبایی هم سروده است  که توجه به مضامین اجتماعی از نکات برجسته اشعار اوست.

از مشهور ترین آثار شفیعی کدکنی مجوعه شعر در کوچه باغ های نیشابور،  بوی جوی مولیان و طفلی به نام شادی را می توان نام برد.

پرفسور صادقی

پروفسور حسین صادقی در  5 بهمن 1308 روستایی در چکنه ی نیشابور به دنیا آمده است و چون این روستا مدرسه نداشته پدرش مدرسه‌ای تاسیس کرده و وی نیز تحصیلات مقدماتی را در این مدرسه طی کرده است. صادقی در سال 1329 در کنکور دانشکده های پزشکی، فیزیک و اعزام به خارج پذیرفته شد. و راهی سوییس شد تا دکترای پزشکی خود را از دانشگاه پزشکی لوزان دریافت کند.

او سی سال قبل از بازنشستگی ریاست بخش قلب و عروق دانشگاه لوزان سوییس و استادی در این دانشگاه را برعهده داشته است. او متخصص و جراح قلبی است که نوآوری ها و ابداعات جدیدش در جراحی قلب و عروق نامش را در دنیای پزشکی بی بدیل کرده است.

پرویز مشکاتیان

اگر به موسیقی سنتی علاقه داشته باشید حتما تصویر پرویز مشکاتیان را در کنار محمدرضا شجریان، لطفی و کیهان کلهر و دیگر سروقامتان عرصه موسیقی دهه 50 و 60 دیده اید. با آن ریش ها و موهای بلند غالبا از پشت بسته. مشکاتیان اردیبهشتی بود و زاده ی 1334 در یکی از محله های شهر نیشابور. خانه ی پدریش هست هنوز در کوچه های این شهر هنرپرور.

دست و پنجه ی مشکاتیان با سنتور جادو می کرد اما ویالون و سه تار هم میزد. پرویز مشکاتیان داماد خسرو آواز ایران و همسر افسانه شجربان بود. مشکاتیان یک نابغه ی موسیقی بود. او موسیقی را از پدرش فرا گرفت و در سالهای جوانی در خود نیشابور به تعلیم پرداخت  تا سال 1353 با ورودش به دانشکده ی هنرهای زیبا دانشگاه تهران جدی تر از قبل به فراگیری و تکمیل هنر موسیقی خود بپردازد.

پرویز مشکاتیان 54 ساله بود که در سال 1388 بر اثر سکته ی قلبی درگذشت. مشکاتیان با حضور جمعیتی بالغ بر 15000 نفر از همشهریان خود به خاک سپرده شد. مشکاتیان همسایه ی عطار و کمال الملک و خیام شد و اگر خواستید بر سر مزارش بروید از آرامگاه عطار تا خانه ابدیش چند قدم بیشتر راه نیست.

آرش کامور

آرش کامور دیگر موسیقی دان نیشابوری است که در سال 1358 در نیشابور متولد شد. ساز تخصصی اش کمانچه است. و کارشناسی و کارشناسی ارشد موسیقی از دانشگاه هنرهای زیبا دارد. شادروان «اسکندری» اولین استاد او بود و در ادامه از محضر اساتیدی چون اردشیر کامکار، پرویز  مشکاتیان، علی اکبر شکارچی، محمد علی کیانی نژاد بهره برد.

بکتاش موسس فرقه بکتاشیه

حاج بکتاش ولی زاده ی روستایی به نام فوشنجان واقع در نیشابور است. بکتاش موسس فرقه ی بکتاشیه است که در ترکیه امروزین پیروان پر شماری دارد. این فرقه در دوره حکومت عثمانیان جزو طریقت های رسمی شد و حتی گروهی نظامی را نیز تحت سیطره خود گرفت.

بکتاش حدودا چهل ساله بود که به ترکیه سفر میکند و به این دلیل است که پیروانش در آن محدوده زندگی میکنند.  در ترکیه پیروانش او را حاجی بکتاش ولی خطاب می کنند.  او در سال 1270 مبلادی و در سن 62 سالگی از جهان دیده فرو بست. بکتاشی ها تبار او را به شیح احمد یسوی  ارف سده ششم هحری و از این طریق به امام موسی کاظم می رسانند.

عبدالرضا کاهانی

اگر یکی از فیلم های هیچ،  بیست، آدم، خانم یایا، استراحت مطلق، بی خود و بیجهت یا اسب حیوان نجیبی را دیده باشید؛ پس حتما کارگردان این آثار یعنی عبدالرضا کاهانی را می‌شناسید. کارگردانی که زاده سال 1352 است و در شهر نیشابور متولد شده و دیپلم انسانی گرفته است.

ایران درودی

ایران درودی را احتمالا با هنر نقاشی می شناسید اما او کارگردان، نویسنده، منتقدی هنر و استاد دانشگاه در رشته تاریخ هنر هم بود. ایران درودی از پیشگامان هنرهای تجسمی معاصر ایران و در کنار نقاشانی چون بهجت صدر و منیر فرمانفرماییان از زنان پیشتاز در این عرصه بود.

جمعیت و مهاجرت در نیشابور

بنا به گزارش درگاه ملی آمار ایران جمعیت شهرستان نیشابور بنا به سرشماری سال 1395 برابر با 451.780 نفر است. که از این میان 227.133 نفر را مردان و 224.647 نفر را زنان تشکیل می‌دهند. نیشابور دومین شهر پرجمعیت استان خراسان رضوی و همچنین پس از مشهد پر جمعیت ترین شهر در میان سه استان خراسان رضوی و پس از مشهد و زاهدان سومین شهر پر جمعیت در میان استان های شرقی کشور است.

البته گفتنی است شهرستان فیروزه که از شهرستان های نیشابور است نیز 37.539 نفر جمعیت دارد. که در آمار سال 1395 از جمعیت نیشابور کسر شده است.

فرهنگ و هنر نیشابور

خاک نیشابور کیمیای فرهنگ و هنر است. خاکی که بارها تمدن و شهرهایش را پس از نابودی به دل خود پذیرفته و باز آن هارا پرورده و به اوج رسانده. در این قسمت با برخی از ثمرات این خاک هنرخیز بیشتر آشنا می‌شویم.

فرهنگ نیشابور

فرهنگ نیشابور را جغرافیا و تاریخ خاص این شهر شکل گرفته است. تاریخی که از  زیستن در  گذر از میان اتفاقات روزهای تاریک و روشن صیقل یافته است. تیره ها و خاندان های مختلف از اشکانیان تا مغول ها و عرب ها را به خود دیده، صبح های  لطیف و آفتاب گرمی که تنش را نوازش کرده تا لرزش های خشمگین گسل هایی که ویران کرده و تارانده. شاید بهترین وصف نیشابور همان باشد که فرزند خلفش محمدرضا شفیعی کدکنی گفته: نیشابور فشرده ای است از ایران بزرگ. شهری که در آن ترک و فارس و کرد و عرب در کنار هم زندگی میکنند بارها ویرانه ی این شهر را دوباره ساخته اند.  از همین رو کمیسیون ملی یونسکو در ایران، پیشنهاد داد تا همایشی با عنوان «نیشابور، شهر پایداری ایرانی» را ارائه کرده است. هدف از آن نیز بررسی و تحلیل جایگاه علمی و ادبی نیشابور و کمک به توسعه آن و تقویب پیوند با سازمان یونسکو است.

همچنین از سوی یونسکو نیشابور پایتختِ علوم زمینِ ایران (دوره پنج ساله از ۲۰۰۵ میلادی) معرفی شد و وظیفهٔ ارزیابی بین‌المللی علوم زمین کشور ایران را به این شهرستان سپرده شده‌است. یونسکو در سال ۲۰۱۰ (۸تیرماه۸۹) همایش «نیشابور شهر پایدار ایرانی» را در نیشابور برگزاری کرد. در این همایش نیشابور به عنوان  «پایدارترین شهر تاریخ ایران»  معرفی شد.

فرهنگ نیشابور در طول تاریخ

فرهنگ معاصر نیشابور

هنر

امروزه از توسعه و راهکارهای آن بسیار می شنویم. یکی از ستون های توسعه‌ی نیشابور در طول تاریخ هنر بوده است. هنر بوده که شهرها و خانه ها را میساخته و آن را تزئین میکرده. هنر بوده که صنایع بسیاری را از جمله سفالگری و مفرغ سازی و فیروزه تراشی را بدل به کالایی بهادار بدل میکرده و نیشابور را قطب تجاری می ساخته تا از سود آن به توسعه دانش و زیرساخت های شهر منجر شود. هنرهای دیروز امروز نیز زنده اند و چرخ اقتصاد را به حرکت در می آورند و اعتلای تمدن نیشابور را باعث می شوند.

فیروزه تراشی در نیشابور

یکی از پر رونق ترین هنرهای امروز نیشابوریان فیروزه تراشی است که البته قدمت آن را تا دو هزار سال پیش تخمین می‌زنند. ناب ترین فیروزه ی جهان از معدن فیروزه ی نیشابور به دست می آید که نه تنها قابل قیاس با فیروزه ی دیگر نقاط ایران چون دامغان و کرمان نیست بلکه در هیچ کجای جهان نیز نمیتوان بدیل آن را یافت.

فیروزه ی نیشابور اصلی ترین و بهترین ارمغان و سوغات سفر به دیار خراسان است. پیشنهاد می کنیم حتما این گوهر گرانبها را از خود نیشابور تهیه کنید تا خیالتان از اصالت آن آسوده تر باشد. چرا که با توجه به اختلاف قیمت فیروزه نیشابور با دیگر نمونه ها افراد سودجو سعی به فروش دیگر فیروزه ها به جای فیروزه نیشابور دارند. بازارچه فیروزه تراشی نیشابور مملو از حجره های فیروزه تراشی است که پیشنهاد میکنیم در سفرتان بازدید از این بازارچه را در اولویت قرار دهید.

هنر سفالگری نیشابور

 در نیشابور پیشینه ای دراز دارد و آثار منحصر به فردی که در کاوش های باستانشناسی از این شهر به دست آمده است گواهی بر این موضوع است. آثار به دست آمده که مربوط به دوران طلایی اسلام است نیشابور را به عنوان یکی از مراکز بزرگ صنعت سفالگری معرفی میکند. قرن سه و چهار اوج هنر سفالگری در نیشابور است.  اولین کاوشگران نیشابور که از طرف موزه ی متروپولیتن به این شهر اعزام شدند،  چارلز  کیرل ویلکنسون بود که با رویکرد عتیقه جویی به کاوش پرداخت و نیمی از موارد یافت شده را به موزه ی ایران باستان و نمیی دیگر را به موزه ی مترو پولیتن منتقل کرد.  اهمیت آثار مکشوفه سیف الله کامبخش را وا داشت تا در سسال 1347 مجدد در نیشابور کاووش کند. در این کاوش بود که چندین کوره ی سفالگری در نیشابور یافت شد که نشانگر فرآیند کاملا تخصصی تولید سفال در نیشابور بود.

هنر فرش بافی نیشابور

غنای هنر فرش بافی نیشابور می توان به کتاب ثبت رکوردهای جهانی گینس ارجاع داد. جایی که رتبه اول و سوم بزرگترین فرش دستی جهان را بافته شده به دست هنرمندان نیشابوری ثبت کرده است. بزرگترین فرش دستبافت جهان فرش مسجد شیخ زاید بن سلطان آل نهیان در شهر ابوظبی با ابعاد 132*48 است که با دو میلیارد و سیصد میلیون گره بافته شده است.

همچنین فرش مسجد جامع سلطان قابوس در استان مسقط به سفارش سلطان قابوس اثر مشهور هنرمندان فرشباف نیشابوری است. گفتنی است طرح این فرش عظیم از طرح گنبد شیخ لطف الله اصفهان و ترکیب طرح افشان شاه عباسی الهام گرفته شده است.

فرش کاخ ریاست جمهوری ارمنستان با مساحت 70 متر مربع

فرش سفارت فنلاند در تهران به مساحت 40 متر مرع نیز دسترنج هنرمندان فرشباف نیشابوری است.

هنر کاشی کاری نیشابور

هنر کاشی کاری در نیشابور سبقه ای طولانی دارد. نمونه هایی ناب از این هنر را می توان در بنای آرامگاه امامزاده محروق و امام زاده ابراهیم نیشابور و مقبره خیام در مجاورت یکدیگر اما با فاصله ی زمانی بسیار مشاهده کرد.

مرمت مقبره رودکی در تاجیکستان نیز جزو دستاوردهای هنرمندان کاشی کار نیشابوری است. که در سال 2008 با اعزام هیئتی به مرمت گنبد این شاعر پر آوازه پارسی پرداختند تا هنر شهر ادب در خدمت ادبیات پارسی باشد حتی در آن سوی مرزهای سیاسی امروز.

نمد مالی در نیشابور

نمدمالی و نمد بافی که از هنرهایِ صنعتی و دستی پُررونق در استان‌های خراسان است در نیشابور و شهرستان نیشابور نیز رواج دارد.

فرت بافی نیشابور

یکی از صنایع دستی نیشابور امروز و روستای بوژان فرت بافی (در گویش نیشابوری= فردبافی f,rad bāfi) است. فَرد تغییر یافته واژه بَرد است. هنر فرت بافی که از صنایع دستی با قدمت دیرینه در نزد نیشابوریان شناخته شده مرکز آن روستای بیشتر بوژان می‌باشد.

پارچه بافی نیشابور

نیشابور یکی از مراکز سنتی پارچه بافی ایران است. اکنون در نیشابور ۲ کارگاه صنایع پارچه بافی فعال است. پیشینه پارچه بافی نیشابور در دوره اسلامی به اوج می‌رسد.

موسیقی نیشابور

موسیقی در نیشابور تحت تأثیر سبک‌های ساسانی، مقامی و سنتی بوده و بخشی از موسیقی محلی خراسان است که در منطقه نیشابور در طول تاریخ رواج داشته‌است.

آموزش و پژوهش

دانشگاه

نیشابور با پیشینه ی علمی تاریخی خود که در روزگاری از تاریخ بیش از 30 دانشگاه را در خود داشته امروزه نیز مراکز علمی متعددی داراست که گرچه با روزگاران شکوه خود قابل قیاس نیست اما همچنان راوی روحیه ی دانش دوستی و علم پروری مردم این شهر و دیار است. مراکز علمی نیشابور را در ادامه آورده ایم:

• دانشگاه نیشابور
• دانشگاه علوم پزشکی نیشابور
• دانشگاه آزاد اسلامی واحد نیشابور
• دانشگاه پیام نور مرکز نیشابور
• دانشگاه فرهنگیان دانشور نیشابور
• دانشگاه کشاورزی شهید رجایی نیشابور
• دانشگاه فنی و حرفه‌ای پسران نیشابور
• دانشگاه فنی و حرفه‌ای دختران نیشابور
• دانشگاه جامع علمی کاربردی نیشابور
• دانشگاه علمی و کاربردی خیام الکتریک نیشابور
• مؤسسه آموزش عالی فنی مهندسی سبحان نیشابور
• آموزشکده فنی و حرفه‌ای سما نیشابور
• مؤسسه آموزش عالی ثامن نیشابور

مدارس نیشابور

نیشابور را کهن‌ترین پایگاه علوم اسلامی در ایران می‌دانند. تقی‌الدین مقریزی در «الخُطَط» می‌نویسد: «مدرسه‌هایی که در سرزمین‌های اسلامی برپا شده‌اند، به هنگام صحابه و تابعین این چنین شناخته نشده بودند، این‌ها نوبنیادند و چهارصد سال پس از هجرت ساخته شدند. نخستین کسانی که در سرزمین اسلامی بدین کار همت گماشتند، مردم نیشابور بودند؛ مدرسهٔ بیقهیه را آنجا بنیان نهادند.» مهاجرت‌های دانشمندان از سراسر جهان اسلام در سده‌های میانه به نیشابور، سبب شد که مدرسه‌های آن «کانون گسترش ایده‌ها» و «قطب علمی دنیای اسلامی» شود.پیش از ساخت نظامیه در نیشابور، مدرسه‌هایی در آن برپا بوده‌است:

• همچنین گفتنی است که نظامیه نیشابور قبل از نظامیه بغداد تاسیس شده است.
• «مدرسهٔ
• قرشی» (ساختهٔ نیمهٔ اول سدهٔ دهم م).
• «مدرسهٔ ابن حبان تمیمی» (ساختهٔ سال ۹۵۰ میلادی).
• «مدرسهٔ محمد حمشادی» (ساختهٔ سال ۹۸۰ میلادی).
• «مدرسهٔ ابن رضوان» (ساختهٔ سال ۹۹۹ میلادی).
• «مدرسهٔ سعیدیه» (ساختهٔ سال ۱۰۰۴ میلادی).
• «مدرسهٔ دقاقیه» (ساختهٔ سال ۱۰۰۰ میلادی).
• «مدرسهٔ صاعدیه» (ساختهٔ سدهٔ یازدهم میلادی).
• «مدرسهٔ ابوسعد زاهد» (ساختهٔ سدهٔ یازدهم میلادی).
• نظامیه نیشابور از مدرسه‌های نظامیه در نیشابور سده‌های میانه بود که پس از ویرانی، بازسازی نشد.[۲۸۶] این مدرسه در سال ۴۳۴ هجری به دستور نظام‌الملک برای تدریس امام‌الحرمین جوینی بنا شد.[۲۸۷]
• مدرسه گلشن که مربوط به دورهٔ تیموریان است، کهن‌ترین مدرسهٔ نیشابور و محل حوزهٔ علیمهٔ این شهر است که در آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است.[۲۸۸]
• دبیرستان عمر خیام (تأسیس ۱۹۴۰) کهن‌ترین آموزشگاه نوین در نیشابور و استان خراسان است و در آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است.[۲۸۸] مراسم بزرگداشت روز ملی عمر خیام همه‌ساله در این مدرسه برگزار می‌شود. موزهٔ تاریخ آموزش نیشابور در سال ۱۳۹۵ در محل دبیرستان عمر خیام گشایش یافت.[۲۸۹]
• «دبستان شاهدخت» در سال ۱۳۱۱ به عنوان نخستین آموزشگاه نوین ویژهٔ دختران در نیشابور ساخته شد.[۲۹۰]
• مدرسهٔ فضل بن شاذان یکی دیگر از مدرسه‌های حوزهٔ علمیهٔ نیشابور است که در سال ۱۳۵۳ ایجاد شد.

ورزش نیشابور

ورزش در نیشابور یکی از محورهای اصلی سبک زندگی و لایف‌استایل نیشابوری هاست. از گذشته تا به امروز نیشابوری ها همیشه ورزش را در دوسطح همگانی و حرفه ای انجام میدادند. یکی از دلایل آن شاید طبیعت متنوع و غنی نیشابور و وجود کوه پایه ها و دشت های فراخ باشد که کشش و جاذبه ای فوق العاده دارد. در ادامه ورزش های رایج میان نیشابوریان را مرور می کنیم:

ورزش همگانی

ورزش همگانی درواقع به ورزش هایی اطلاق می شود که باهدف افزایش سطح سلامت و نشاط جامعه و نه به منظور قهرمانی و به طور حرفه ای انجام می شود. این ورزش ها شامل ورزش هایی از جمله پیاده روی، دوچرخه سواری، کوهپیمایی، دوهای عمومی و ورزش های بومی و محلی است:

کوهنوردی

نیشابور کوه های کم ارتقاع زیادی دارد و حضور این رشته کوه ها که اغلب طبیعت زیبایی را در دل خود دارد باعث شده تا بخش زیادی از مردم این منطقه به کوهنوردی به عنوان یک ورزش همگانی و غیرحرفه ای بپردازند. و ضمن ورزش از مناظر بکر مناطق مختلف نیشابور لذت ببرند.

پیاده روی در نیشابور

پیاده روی در نیشابور را میتوان در دو محدوده ی شهری و طبیعی تقسیم بندی کرد. مسیرهای پیاده روی در شهر شامل جاده ی باغرود که مسیری منتهی به اردوگاه تفریحی شهید رجایی باغرود است و به طول 4 کیلومتر امکان پیاده روی و دوچرخه سواری در آن فرهنم شده اشاره کرد. همچنین بلوار پژوهش که مسیری است از بلوار فضل تا دانشگاه آزاد و حدود 2.5 کیلومتر برای پیاده روی مناسب سازی شده است.

ورزش حرفه‌ای

اگر نگاه جدی تری به ورزش داشته باشیم و بعد رقابت و قهرمانی را در نظر بگیریم نیشابور هم ورزش های مربوط به خود را دارد و هم ورزشکاران حرفه ای که در ورزش های بین المللی به رقابت و فعالیت جدی می پردازند.

کشتی چوخه یا کشتی با چوخه در نیشابور

کشتی چوخه یکی از ورزش های سنتی خراسانی است که تارخچه ی کهنی دارد و معمولا مسابقات آن در نوروز در بخش های مختلف و در گودهای مخصوص به خود برگزار می شود که جمعیت زیادی برای تماشا را به خود جلب میکنید و این روزهای میتوان به آن نام جشنواره از آن یاد کرد. چوخه در اصل به زبان کردی نام لباسی است که کشتی گیران این رشته هنگام رقابت آن را به تن میکنند. این ورزش چیزی شبیه به ورزش جودو است که فن لنگ فن اصلی این رشته محسوب میشود.

مسابقات کشتی با چوخه گرماب، حاجی آباد و بار از بزرگترین مسابقات کشتی با چوخه در نیشابور محسوب می شود.

سنگ نوردی

سنگ نوردی یکی از ورزش های محبوب جوانان نیشابوری است. به گونه ای که نام آوران و مدال آوران و مربیان بسیاری را در سطح جهانی پرورش داده است.

دو چرخه سواری

دو چرخه سواری به طور حرفه ای و همگانی یکی دیگر از رشته های مورد علاقه ی نیشابوریان است. که افراد زیادی به آن می پردازند.

خواهرخواندگان نیشابور

نیشابور با 11 شهر پیمان خواهرخواندگی دارد این شهرها عبارتند از:

• تولوز فرانسه
• قونیه ترکیه
• اصفهان ایران
• کاشان
• بم
• شاهرود
• بسطام
• مراغه ایران
• غزنی افغانستان
• حیدرآباد پاکستان
• خوی ایران

ترندهای نیشابور

نیشابور پایدارترین شهر تاریخ ایران

بهترین فیروزه ی جهان در قدیمی ترین معدن فعال جهان در نیشابور به دست می آید

بزرکترین فرش دستبافت جهان که فرش سالن مسجد شیح زاید امارات متحده عربی است در نیشابور بافته شده است.

سومین فرش دستبافت جهان هم در مسجد محمد الامین مسقط عمان را فرش کرده است در نیشابور بافته شده است.

نیشابور و جاده‌ی ابریشم

نگاهی به موقعیت جغرافیایی نیشابور و کیفیت عوارض طبیعی منطقه شمال شرق ایران نشان دهنده آن است که نیشابور در مسیر راهی قرار گرفته بود که بخشهای مرکزی فلات ایران را با خوارزم و ماوراءالنهر مرتبط می ساخت . این مسیر، قرنها و هزاره ها پیش از تشکیل شهر نیشابور، به عنوان کوتاه ترین و آسان ترین مسیر برای مهاجرتهای انسانی و مبادلات بازرگانی مورد استفاده بوده است. به گونه ای که نیشابور را در دوره پیش از تاریخ در محل چهارراه ارتباطی شرق به غرب و شمال به جنوب قرار میداده است.

 کشف پیکره ای مربوط به هزاره سوم پیش از میلاد از شهر نیشابور نیز بر اهمیت این منطقه در عصر مفرغ دوره ای که به سبب مبادلات میان فرهنگی گسترده شهرت یافته Kohl) 465 :1978، صحه می گذارد

منابع:

• جنیدی، فریدون. (1358). زندگی و مهاجرت نژاد آریا.
• موید ثابتی، علی. 1355. تاریخ نیشابور.
• لباف خانیکی, میثم. (1393). تأثیرات متقابل نیشابور و راه ابریشم در دورۀ ساسانی.
• لباف خانیکی، میثم. (1391). برهم کنش های سیاسی- اقتصادی شهر نیشابور با زیستگاه های اقماری اش در دوره ساسانی.
• حاکم نیشابوری، ابوعبدالله، تاریخ نیشابور، ترجمه خلیفه نیشابوری، تصحیح دکتر محمدرضا شفیعی کدکنی.
• طاهری، علی. (1384). درآمدی بر جغرافیا و تاریخ نیشابور، نیشابور: ابرشهر.